1. Εισαγωγή
Στους
κύκλους της Κρήτης με τους οποίους διατηρούσε επαφές ο Νίκος Κοντοσόπουλος ήταν
γνωστός με το παρωνύμιο Μανούσος Ριζιτάκης, με το οποίο συχνά αυτοσυστηνόταν
χαριτολογώντας. Το παρωνύμιο αυτό ήταν έμπνευσης του «σάντουλού»[1] του, όπως ο ίδιος τον προσφωνούσε, και ομοχώριού
μου Γεωργίου Μαλεφιτσάκη, από το Τυμπάκι Ηρακλείου, την περίοδο που ο δεύτερος
ως νεαρός, τότε, φοιτητής της Φιλοσοφικής Σχολής του Εθνικού Καποδιστριακού
Πανεπιστημίου διέμενε στο σπίτι μιας θείας του μεγάλου γλωσσολόγου. Πρωτοετής στην
ίδια σχολή γνωρίστηκε μαζί του και συνδέθηκαν με ισχυρούς δεσμούς φιλίας. Η
αγάπη του για την Κρήτη και το ριζίτικο τραγούδι καθόρισε τη θεματολογία του
παρόντος πονηματίου, το οποίο θα επικεντρωθεί στην παρερμηνευμένη λέξη των
ριζίτικων τραγουδιών ανεμοκυκλοπόδης.
2. Το
επίθετο «ανεμοκυκλοπόδης»
Ο ανεμοκυκλοπόδης, ως γνώρισμα αλόγου, απαντάται στο ποιητικό μοτίβο που εντοπίζεται σε δυο κρητικά δημοτικά τραγούδια:
-Μαύρε
μου γοργογόνατε κι ανεμοκυκλοπόδη,
πολλές
φορές μ’ εγλίτωσες κι από βαρές φουρτίνες,
κι
αν με γλιτώσεις, μαύρε μου, ’πό τούτη τη φουρτίνα,
τα
τέσσερα σου πέταλα χρουσά θα σου τα κάμω,
τα δαχτυλίδια τση ξαθής μπρόκες θα σου περάσω[2]
Πρώτος
ο Anton Jeannarakis, ο οποίος δεν είναι μόνον συλλογέας κρητικών
δημοτικών τραγουδιών αλλά και κλασικός φιλόλογος, στο συγγραφικό έργο του
οποίου εντάσσεται και η έκδοση λεξικού της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, ερμηνεύει
το λήμμα ανεμοκυκλοπόδης, το οποίο συναντά στο τραγούδι «Τση χήρας ο
γιος» («Χήρας υγιός εγεύγεντο σε μαρμαρένια τάβλα») ως «αελλόπους,
sturmschnell»[3] Ο Αριστείδης Κριάρης το καταγράφει
στο τραγούδι «Εις ξένος ομιλών προς το άλογόν του» («Ξένον εκαβαλίκεψε να πάει στην οδόν του») και
ερμηνεύει: «ανεμοκυκλοπόδης = ταχύπους. Ο έχων ταχείς τους πόδας ως ο άνεμος»,
συμπληρώνοντας και την ερμηνεία του Jeannarakis («αελλόπους»)[4]. Το «Μέγα Λεξικόν της
Ελληνικής Γλώσσης» ερμηνεύει τον αελλόποδα ως τον έχοντα «πόδας
θυέλλης, ταχύς ως θύελλα»[5]. Την ίδια ερμηνεία, «ταχύπους»,
αντιγράφοντας με τη σειρά του τον Κριάρη, δίνει και ο Ιδομενέας Παπαγρηγοράκης:
«ανεμοκυκλοπόδης = ταχύπους»[6]. Όλες οι εκδόσεις κρητικών
δημοτικών τραγουδιών, που ακολουθούν, επαναλαμβάνουν την ίδια ερμηνεία. Τελευταίος
ο Στ. Αποστολάκης δίνει την ερμηνεία «ανεμοκυκλοπόδης = ταχύτατος σαν άνεμος»[7].
Για
αιώνες τώρα σ’ αυτή τη χώρα που η γλώσσα μιλιέται απαράλλαχτη, η παλαιότερη
λογοτεχνία κληροδοτεί στη νεότερη τα πλούτη της. Έτσι και η νεότερη λογοτεχνία
ρούφηξε όλο τον αφρό του γλωσσικού πλούτου του δημοτικού τραγουδιού. Ανάμεσα σ’
όλα και ο χαρακτηρισμός των αλόγων ως ανεμοκυκλοπόδηδων.
Ο Ανδρέας Καρκαβίτσας στη «Δικαιοσύνη της θάλασσας» (Λόγια της πλώρης) περιγράφει τα κύματα:
«[…] Άλλο ερχόταν από μακριά ψηλό και φουσκωμένο, ανεμοκυκλοπόδης πολεμιστής με φαρμακερές σαγίτες, ανυπόμονος να κάμει και να δείξει. Έσκαε όμως πριν να φτάσει στο σκοπό του και μανιασμένο έστελνε τους αφρούς καταπάνω μας […]»[8],
ενώ η Νατάσα Παταπίου στο ποίημά της «Η γυναίκα και το άλογο» (Φασγάνου δίχα, 2009) ψάλλει:
«[…]
Επιστρέφω
πίσω
Σε σένα πατρίδα
Ως ορμητίας
ίππος
Και ανεμοκυκλοπόδης
Μαυρογόνατος
και πετροκαταλύτης
Εγώ το
άλογο
Και εσύ η γυναίκα
Έλα
αναβάτης
Στην πλάτη μου πατρίδα
Μαζί να
φύγουμε
Να σωθούμε
μαζί
Μες τις
σπηλιές των θρύλων σου
Αιλουροειδές ας ξεψυχήσω»[9].
Και οι δυο αυτές
λογοτεχνικές αναφορές προσδίδουν στον όρο τη σημασία που δίνουν όλες οι
φιλολογικές ερμηνείες των προαναφερθέντων κρητικών δημοτικών τραγουδιών,
συμπεριλαμβανομένου και του εγχειριδίου «Κείμενα Νέας Ελληνικής
Λογοτεχνίας» της Α΄ Λυκείου, το οποίο εντάσσει
στην ύλη του το τραγούδι «Ο γιος της χήρας» και ρητά ερμηνεύει το λήμμα ανεμοκυκλοπόδης
ως «ανεμοπόδης, ταχύς»[10].
Ανάλογη ερμηνεία δίδουν και τα διαδικτυακά λεξικά: γρήγορος σαν τον άνεμο[11], ανεμοπόδαρος, ανεμοπόδης, γοργοπόδαρος, φτεροπόδαρος[12]. Σε δυο μόνο αναρτήσεις, εκτός από τη σημασία του ταχύτατου σαν άνεμος, προστίθεται μια δεύτερη, «(για άλογο) που τα πόδια του διαγράφουν κύκλους στον αέρα»[13], χωρίς ωστόσο να ερμηνεύεται επαρκώς.
3. Το γιοργαλίδικο κρητικό άλογο
Μολονότι
ο ανεμοκυκλοπόδης έχει πλέον ενταχθεί στη λόγια ελληνική γλώσσα με τη
σημασία του γρήγορου σαν τον άνεμο, του γοργοπόδαρου, του φτεροπόδαρου, του
ανεμοπόδαρου, η ετυμολογική ανάλυση μας οδηγεί σε σκέψεις που επιβάλλουν την
αναθεώρηση της σημασίας της. Η ετυμολογική ερμηνεία είναι απλή: πρόκειται για
μια παρασύνθετη λέξη που σχηματίστηκε από τη συνένωση τριών ελληνικών λέξεων: άνεμος
+ κύκλος + πόδι > ανεμοκυκλοπόδης. Μια κατά λέξη ερμηνεία μάς οδηγεί στο
συμπέρασμα ότι ο ανεμοκυκλοπόδης των κρητικών δημοτικών τραγουδιών είναι
ο μαύρος (το άλογο) του οποίου τα πόδια κάνουν κύκλους στον αέρα. Σε ανθρώπινο
επίπεδο μπορούμε να κατανοήσουν την κίνηση αυτή αν αναπαραστήσουμε τις κίνηση
των χεριών μας στην εμπρόσθια κολύμβηση. Η κίνηση αυτή είναι χαρακτηριστική των
πίσω ποδιών μιας ειδικής φυλής αλόγων, των γιοργαλίδικων, των αλόγων της Κρήτης
ή ακριβέστερα των αλόγων της Μεσαράς, όπως έχει επισήμως καταγραφεί η
συγκεκριμένη φυλή, τα οποία επιστημονικά έχουν αναγνωριστεί ως τα αρχαιότερα
άλογα της Ευρώπης[14].
Τα
άλογα αυτά χαρακτηρίζονται από τον πλαγιοτροχασμό τους, την ταυτόχρονη κίνηση
των ποδιών της μιας πλευράς κάθε φορά. Ενώ δηλαδή στις άλλες φυλές αλόγων ο
βηματισμός επιτυγχάνεται με την ταυτόχρονη κίνηση αριστερού μπροστινού και
δεξιού πισινού για να ακολουθήσει το δεξί μπροστινό με το αριστερό πισινό
κ.ο.κ. στα γιοργαλίδικα συμβαίνει το παράδοξο να κινούν ταυτόχρονα δεξί
μπροστινό και πισινό πόδι για να ακολουθήσει το αριστερό μπροστινό και πισινό
πόδι. Η ιδιομορφία του βαδίσματος δημιουργεί μια στιγμιαία φάση αιώρησης
γεγονός που κάνει το σώμα του αλόγου να γέρνει εναλλάξ από τη μια και την άλλη
πλευρά. Ο βηματισμός αυτός χαρακτηρίζεται πλαγιοτροχασμός και εντάσσει τα
γιοργαλίδικα άλογα στην ομάδα των πλαγιοβαδιστών αλόγων. Η ιδιομορφία αυτή στο
περπάτημα προσθέτει ένα επιπλέον χαρακτηριστικό στα γιοργαλίδικα κρητικά άλογα.
Κατά την κίνηση τα δυο πισινά πόδια κάνουν μια κυκλική κίνηση στον αέρα πριν
ακουμπήσουν στο έδαφος. Η κίνηση αυτή δεν είναι ανεπαίσθητη αλλά έντονα ορατή
στον τροχασμό, αν παρακολουθήσουμε τα άλογα να έρχονται καλπάζοντας υπό γωνία
¾.
Ο
όρος γιοργαλίδικο είναι βεβαίως τουρκικής καταγωγής: yorga (= γρήγορα) + το τουρκικής
προέλευσης επίθημα δηλωτικό της ιδιότητας– (ν)λης > γιοργαλής
+ επίθημα δηλωτικό της ιδιότητας -ίδικο > γιοργαλίδικο = το
γρήγορο άλογο.
Την ορθότητα της ερμηνείας μας έρχεται να ενισχύσει μια παραλλαγή που διασώζει ο πατέρας της κρητικής λαογραφίας ο Παύλος Βλαστός:
«[…]
-Μαύρε μου γοργογόνατε και κυκλοποδαρούση,
πολλές
φορές μ’ εγλίτωσες χιονιές κι ανεμοζάλες,
κι
αν με γλιτώσεις, μαύρε μου, ’πού το ποτάμι τούτο
τρίδιπλα
θα ’χεις άχερα, διπλό θα ’χεις το γέμι,
τα
τέσσερά σου πέταλα χρουσά θα σου τα κάμω,
τα δαχτυλίδια τση ξαθιάς στσι φούντες σου θα βάλω[15]»
Η παραλλαγή του Βλαστού χαρακτηρίζει το άλογο/μαύρο «κυκλοποδαρούση» (< κύκλος + πόδια), που κάνουν δηλαδή κύκλους τα πόδια του, και ο ίδιος δίνει σε υποσημείωση την ερμηνεία «αελλόπους, ανεμοκυκλοπόδης»[16]. Τον όρο αελλόπους, το δανείζεται, προφανώς, από τον Anton Jeannarakis, στον οποίο και αναφέρεται ρητώς στην συγκεκριμένη σημείωση[17]. Ο ανεμοκυκλοπόδης δεν είναι, επομένως, λόγιο δημιούργημα κάποιου παραδοσιακού λαϊκού στιχοπλόκου, ο οποίος ούτως ή άλλως δεν κατέφευγε σε λεκτικά τεχνάσματα (τούτο είναι μεταγενέστερη τάση λογιότερων δημιουργών), μεταφορές και αλληγορίες αλλά ρεαλιστική περιγραφή της πραγματικότητας, χρησιμοποιώντας τη γλώσσα αναφορικά, όπως και ο κυκλοποδαρούσης.
4. Το
επώνυμο Γκάλης και η ετυμολογική του συγγένεια με το επίθετο γιοργαλίδικος
Μετά
την τεκμηρίωση της άποψης ότι ο ανεμοκυκλοπόδης, ως χαρακτηριστικό των
αλόγων/μαύρων, δεν είναι ο ταχύς αλλά εκείνος που πλαγιοτροχάζοντας κινεί
κυκλικά τα πισινά πόδια του, προκύπτει εύλογα η απορία: ποια η σχέση του
κορυφαίου Έλληνα καλαθοσφαιριστή και των βοδιών (όχι μόνον του Γηρυόνη) με το
θέμα μας;
Αναμφισβήτητα ο Νίκος Γκάλης υπήρξε ένας σίφουνας στο ελληνικό μπάσκετ, του οποίου η εναέρια κίνηση έχει μείνει ιστορική, όπως και η τεχνική των πλαγίων βημάτων που εφάρμοζε, ώστε ούτε οι αυστηροί κανόνες του παιχνιδιού να μπορούν να το καταλογίσουν ως επιπλέον βήμα και εξ αυτού να του επιβληθεί η προβλεπόμενη ποινή. Η σχέση του, ωστόσο, με το ερευνώμενο αντικείμενο είναι ονοματική και όχι αθλητική. Το όνομά του Νίκου Γκάλη προέκυψε από το πλήρες όνομά του Νικόλαος Γεωργαλής, αγγλιστί Georgalis, το οποίο συντετμημένο κατά τη συνήθεια των πρώτων Ελλήνων μεταναστών στην Αμερική, έδωσε το Galis (πρβλ. με το επώνυμο της γνωστής Ελληνοαμερικανίδας ηθοποιού Jennifer Aniston < Αναστασάκη κ.ά.). Το επώνυμο Γεωργαλής με ω συνιστά μια αποτυχημένη προσπάθεια σύνδεσής του με το κύριο χριστιανικό όνομα Γεώργιος και εξελληνισμού του πραγματικού Γιοργαλής, όνομα που έφεραν οι ταχείς άνθρωποι, διαδεδομένο σε ολόκληρη την Ελλάδα, συμπεριλαμβανομένης και της Κρήτης ως οικογενειακό όνομα. Η περίπτωση του σχηματισμού οικογενειακού επωνύμου από την ιδιότητα του δρομέα με τουρκική ρίζα δεν είναι, βεβαίως, μοναδική στο επώνυμο Γεωργαλής < Γιοργαλής. Ανάλογα είναι και τα κρητικά οικογενειακά ονόματα Τζιρίτας και Τζιριτάκης, τα οποία ετυμολογικά συνδέονται με το ρήμα της κρητικής διαλέκτου τζιριτώ, που σημαίνει τρέχω, το οποίο ετυμολογικά ανάγεται στο επίσης τουρκικό cirit (= ακόντιο, τρέξιμο)[18] > τζιρίτης = ο ταχύς (σαν ακόντιο), ο δρομέας. Ο ιερέας Ευάρεστος Ταμιωλάκης (1852-1937), ο οποίος το 1900, σε ηλικία 49 ετών, διέτρεξε τον κλασικό μαραθώνιο δρόμο σε δύο ώρες και πέντε λεπτά (;)[19], έμεινε στην ιστορία εξαιτίας της ικανότητάς του δεινού δρομέα με το όνομα Παπά-Τζιρίτης[20].
5. Οι «εἰλίποδες βόες» του Ομήρου και η περπατησιά των βοδιών (του Γηρυόνη)
Η
περίπτωση, ωστόσο, των ανεμοκυκλοπόδηδων ή κυκλοπερατούσηδων
γιοργαλίδικων κρητικών αλόγων δεν είναι η μοναδική περίπτωση ζώων στην
νεοελληνική λογοτεχνία με ανάλογο βηματισμό. Στο σημείο αυτό ακριβώς υπεισέρχονται
στο θέμα μας τα βόδια και του Γηρυόνη. Η παρατήρηση των βηματισμών των ζώων και
ο χαρακτηρισμός τους από το είδος του βηματισμού ανάγεται πολύ βαθιά στον χρόνο
και συγκεκριμένα στις απαρχές της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας. Ανάλογο
βηματισμό παρατήρησαν οι αρχαίοι Έλληνες όχι μόνο στα βόδια του Γηρυόνη αλλά σε
όλα τα βόδια, τα οποία περπατώντας περιστρέφουν στον αέρα τα δυο πισινά πόδια,
πριν τα ακουμπήσουν στη γη. Η
περιγραφή τους απαντάται στον Όμηρο, ο οποίος τα χαρακτηρίζει
«ειλίποδες βους»:
«πολλοὶ δ᾽
ἄρ᾽ ἔσαν, νέοι ἠδὲ παλαιοί.
τοῖσιν δ᾽ Ἀλκίνοος δυοκαίδεκα μῆλ᾽
ἱέρευσεν,
ὀκτὼ δ᾽ ἀργιόδοντας ὕας, δύο δ᾽ εἰλίποδας
βοῦς» (Οδύσσεια, η΄, 60).
Το
επίθετο ειλίπους παράγεται από το ρήμα είλω και το ουσιαστικό πους, γεν. ποδός (είλω + πους > ειλίπους). Το Μέγα Λεξικόν των Liddell – Scott – Κωνσταντινίδη δίνει την ερμηνεία
στο λήμμα: «ὁ ἑλίσσων τοὺς πόδας κατὰ τὴν πορείαν…ὡς ἐπίθ. τῶν βοῶν, οἵτινες
βαδίζοντες συστρέφουσι τοὺς ὀπισθίους πόδας ἑλικοειδῶς πως»[21], ἴδε Ἱππ. π. Ἄρθρ.
785· εἰλίποδες ἀπολ., ἐπὶ βοῶν ἢ ἀγελάδων, Θεόκρ. 25. 131»·
Σε μια δεύτερη αναφορά, στην Ιλιάδα αυτή τη φορά, επιτείνεται η σημασία του επιθ. ειλίπους, με τη συνήχηση του ομόρριζου επίθ. έλιξ (= ελικτός, επιγναμπτός, περιεστραμμένος)[22]
ως χαρακτηριστικό των κεράτων των βοδιών.
«…πολλὰ δὲ μῆλα ἔσφαζον
παρὰ θῖνα καὶ εἰλίποδας ἕλικας βοῦς» (Ιλιάδα, Ψ, 164).
Οι
λαϊκοί, επομένως, δημιουργοί των δύο κρητικών τραγουδιών έδωσαν την ιδιότητα
της ταχύτητας του αλόγου-μαύρου με το εύληπτο γοργογόνατος, ενώ με το ανεμοκυκλοπόδης τη γνώριμη στα μάτια του λαϊκού ανθρώπου
περπατησιά του αλόγου της Μεσαράς, του γιοργαλίδικου, και δεν στόχευαν καθόλου
να συνδέσουν παρατακτικά δυο συνώνυμες λέξεις.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Jeannarakis, A. 1876: Άσματα Κρητικά μετά διστίχων και παροιμιών. Kretas volkslieder nebst
distichen und sprichwortern in der ursprache mit glossar hrsg, Leipzig (F. A. Brockhaus).
Liddell,
H.
& Scott,
R.
& Κωνσταντινίδης, Α. χ.χ.: Μέγα
Λεξικόν της Ελληνικής Γλώσσης (Ελληνικά Γράμματα).
Αποστολάκης, Στ. 2010: Ριζίτικα, τα δημοτικά τραγούδια της Κρήτης, Χανιά (ιδιωτική έκδοση).
Βλαστός, Παύλ. 2013: Άσματα λαϊκά Κρητών ή Συλλογή κρητική ποιήσεως ποικίλης συλλεγείσα υπό
Παύλου Γ. Βλαστού Κρητός, τ. Α΄, φωτομηχανική έκδοση, τ. Β΄, Κ. Φουρναράκης
(επιμ.), Χανιά (Υπουργείο Παιδείας & Θρησκευμάτων, Πολιτισμού &
Αθλητισμού, Γενικά Αρχεία του Κράτους, Ιστορικό Αρχείο Κρήτης).
Καρκαβίτσας Ανδ. 1899: «Η δικαιοσύνη της θάλασσας», Λόγια της πλώρης, Αθήναι (Τυπογραφείον της Εστίας).
Κατσαράκης,
Δ. 1993: Ο παπά-Τζιρίτης ή παπά-Ευάρεστος
Ταμιωλάκης, Ηράκλειο 1993.
Κριάρης, Αρ. 1920: Πλήρης συλλογή
Κρητικών δημωδών ασμάτων, ηρωικών, ιστορικών, πολεμικών, του γάμου, της τάβλας,
του χορού, κ.λπ. κ.λπ. και απασών των κρητικών παροιμιών, διστίχων και
αινιγμάτων μεθ’ ερμηνευτικών υποσημειώσεων, εν Αθήναις (τύποις Α.
Φραντζεσκάκη-Α. Καϊτατζή).
Μενεγάτος, Ι.: «Οι ελληνικές φυλές των
αλόγων», <http://harokopoi.blogspot.com/2013/10/o.html)>.
<h5 (tripod.com)>.
Ορφανός
Β 2014.: Λέξεις τουρκικής προέλευσης στο κρητικό ιδίωμα, Ηράκλειο (Βικελαία
Δημοτική Βιβλιοθήκη).
Παπαγρηγοράκης,
Ιδ. 1957: Τα κρητικά ριζίτικα
τραγούδια, τόμος Α, της Τάβλας και της Στράτας, Χανιά (Εμμ. Πετράκης).
Παταπίου, Ν. 2009: Φασγάνου δίχα, Λευκωσία (Αιγαίον).
ΥΠΕΠΘ
- ΙΕΠ 2019: Κείμενα Νέας Ελληνικής Λογοτεχνίας, τ. Α΄ (Ινστιτούτο Τεχνολογίας
Υπολογιστικών Εκδόσεων «Διόφαντος»).
Ηλεκτρονική
βιβλιογραφία
·
Πετρίδης
Α. 2014, «Ποίηση Νάσας Παταπίου-επιλογές Ανδρέας Πετρίδης», Ελληνική ποίηση:
<http://www.ellinikipoiisi.com/tag/%CF%80%CE%BF%CE%B9%CE%AE%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B1-%CE%BD%CE%AC%CF%83%CE%B1%CF%82-%CF%80%CE%B1%CF%84%CE%B1%CF%80%CE%AF%CE%BF%CF%85/> (τελευταία
πρόσβαση 17-1-2022).
·
Μενεγάτος
Ι., «Οι ελληνικές φυλές των αλόγων», <http://harokopoi.blogspot.com/2013/10/o.html)> και <h5 (tripod.com)>. (τελευταία πρόσβαση 17-1-2022)..
·
«Επίσημες
εκτρεφόμενες ράτσες», <http://stamo2.tripod.com/h5.htm> (τελευταία πρόσβαση
17-1-2022)..
·
Κέντρο
Ζωικών Γενετικών Πόρων Αθηνών, «Άλογα Κρήτης»,
http://www.kgbzath.gr/breed/2011-10-03-05-10-55/2011-10-05-08-35-15< >
(τελευταία πρόσβαση 17-1-2022).
·
Βικιλεξικό,
«Ανεκομυκλοπόδης»,
<https://el.wiktionary.org/wiki/%CE%B1%CE%BD%CE%B5%CE%BC%CE%BF%CE%BA%CF%85%CE%BA%CE%BB%CE%BF%CF%80%CF%8C%CE%B4%CE%B7%CF%82> (τελευταία πρόσβαση 17-1-2022).
·
Πύλη
για την ελληνική γλώσσα, «Ανεκομυκλοπόδης», <https://www.greek-language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/search.html?start=410&lq=%CE%91%CE%9D%CE%95&sin=all> (τελευταία πρόσβαση 17-1-2022).
·
Dictionary
of Greek, «Ανεκομυκλοπόδης», <https://greek_greek.enacademic.com/18213/%CE%B1%CE%BD%CE%B5%CE%BC%CE%BF%CE%BA%CF%85%CE%BA%CE%BB%CE%BF%CF%80%CF%8C%CE%B4%CE%B7%CF%82>.
·
Liddell,
Scott, Jones Ancient Greek Lexicon (LSJ), «Ανεκομυκλοπόδης», https://lsj.gr/wiki/%CE%B1%CE%BD%CE%B5%CE%BC%CE%BF%CE%BA%CF%85%CE%BA%CE%BB%CE%BF%CF%80%CF%8C%CE%B4%CE%B7%CF%82> (τελευταία πρόσβαση 17-1-2022).
·
«Παπα-Τζιρίτης (Ευάρεστος Ταμιωλάκης) – Ο παπά-
δρομέας σιδηροδρομικής ταχύτητος»,<https://cretablog.gr/%CF%80%CE%B1%CF%80%CE%B1-%CF%84%CE%B6%CE%B9%CF%81%CE%AF%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%B5%CF%85%CE%AC%CF%81%CE%B5%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%82-%CF%84%CE%B1%CE%BC%CE%B9%CF%89%CE%BB%CE%AC%CE%BA%CE%B7%CF%82-%CE%BF-3/> (τελευταία πρόσβαση 17-1-2022).
[1] σάντουλος, ο = ο ανάδοχος,
ο νονός.
[2] Κριάρης 1920: 339, Παπαγρηγοράκης
1957: 258, Αποστολάκης 2009: 224.
[3]Jeannarakis 1876 : 200-201, 319.
[4] Κριάρης 1920:
339, σημ. 11.
[5] H. Liddell & R. Scott & Α. Κωνσταντινίδης, τ. 1ος:
51-52.
[6] Παπαγρηγοράκης 1956-1957: 372
[7] Αποστολάκης 2009: 525.
[9]Πετρίδης 2014,
«Ποίηση Νάσας Παταπίου-επιλογές Ανδρέας Πετρίδης», Ελληνική ποίηση, <http://www.ellinikipoiisi.com/tag/%CF%80%CE%BF%CE%B9%CE%AE%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B1-%CE%BD%CE%AC%CF%83%CE%B1%CF%82-%CF%80%CE%B1%CF%84%CE%B1%CF%80%CE%AF%CE%BF%CF%85/> (τελευταία
πρόσβαση 17-1-2022).
[10] ΥΠΕΠΘ -ΙΕΠ, 2008,
τ. Α΄: 33.
[11] Βικιλεξικό,
«Ανεκομυκλοπόδης»,
<https://el.wiktionary.org/wiki/%CE%B1%CE%BD%CE%B5%CE%BC%CE%BF%CE%BA%CF%85%CE%BA%CE%BB%CE%BF%CF%80%CF%8C%CE%B4%CE%B7%CF%82> (τελευταία
πρόσβαση 17-1-2022).
[12]Πύλη για την
ελληνική γλώσσα, «Ανεκομυκλοπόδης», <https://www.greek-language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/search.html?start=410&lq=%CE%91%CE%9D%CE%95&sin=all> (τελευταία πρόσβαση 17-1-2022).
[13]Dictionary of
Greek «Ανεκομυκλοπόδης», <https://greek_greek.enacademic.com/18213/%CE%B1%CE%BD%CE%B5%CE%BC%CE%BF%CE%BA%CF%85%CE%BA%CE%BB%CE%BF%CF%80%CF%8C%CE%B4%CE%B7%CF%82>. LSJ, «Ανεκομυκλοπόδης», https://lsj.gr/wiki/%CE%B1%CE%BD%CE%B5%CE%BC%CE%BF%CE%BA%CF%85%CE%BA%CE%BB%CE%BF%CF%80%CF%8C%CE%B4%CE%B7%CF%82> (τελευταία πρόσβαση 17-1-2022).
[14] Μενεγάτος Ι., «Οι ελληνικές φυλές των αλόγων», <http://harokopoi.blogspot.com/2013/10/o.html)> (τελευταία
πρόσβαση 17-1-2022). Οι φίλοι μας τα ζώα, «Άλογο Μεσαράς», <h5 (tripod.com)> (τελευταία
πρόσβαση 17-1-2022). Βλ. επίσης «Επίσημες εκτρεφόμενες ράτσες», <http://stamo2.tripod.com/h5.htm> (τελευταία
πρόσβαση 17-1-2022).. Κέντρο Ζωικών
Γενετικών Πόρων Αθηνών, «Άλογα Κρήτης», http://www.kgbzath.gr/breed/2011-10-03-05-10-55/2011-10-05-08-35-15<
> (τελευταία πρόσβαση 17-1-2022).
[15] Κριάρης 1920: 339· Παπαγρηγοράκης 1956-1957:258·
Αποστολάκης 2009: 224.
[16] Βλαστός 2013: 358, σημ. 7.
[17] «Αντ. Γιανναράκης, σελ. 216,
αρ. 276 (ελλειπές» (sic),
βλ. Βλαστός 2013: 358.
[18] Ορφανός 2014: 446-447.
[19] Εφ. «Καιροί», Αθηνών, αρ. φ.
4295/13-11-1900 και 4300/21-11-1900.
[20]«Παπα-Τζιρίτης
(Ευάρεστος Ταμιωλάκης) – Ο παπά- δρομέας σιδηροδρομικής ταχύτητος»,
<https://cretablog.gr/%CF%80%CE%B1%CF%80%CE%B1-%CF%84%CE%B6%CE%B9%CF%81%CE%AF%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%B5%CF%85%CE%AC%CF%81%CE%B5%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%82-%CF%84%CE%B1%CE%BC%CE%B9%CF%89%CE%BB%CE%AC%CE%BA%CE%B7%CF%82-%CE%BF-3/> (τελευταία πρόσβαση
17-1-2022).
[21] Liddell-Scott- Κωνσταντινίδης: τ. 2: 31.
[22] Liddell-Scott- Κωνσταντινίδης: τ. 2: 93
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου